Deventer 400 jaar torenmuziek
Plaatsingsdatum: Oct 21, 2013 12:26:23 PM
Op 27 september 2013 vond op het stadhuis van Deventer een feestelijke bijeenkomst plaats ter viering van Deventer 400 jaar torenmuziek
Exact op die datum, 400 jaar geleden werd de eerste beiaard opgeleverd door Willem Wegewaert uit Kampen. Uit dit carillon rest ons in het huidige spel van de gebr.Hemony nog één klok..
In dat zelfde jaar werd de koepel geplaatst naar een ontwerp van de Amsterdamse stadsbouwmeester Hendrick de Keyser, die de Deventer skyline voor eeuwen zou bepalen.
Ook werd een stadsbeiaardier aangesteld. De huidige functionaris, Jan Willem Achterkamp is de achttiende in een ononderbroken traditie.
Tijdens deze bijeenkomst overhandigde Stadsbeiaardier Jan Willem Achterkamp het eerste
exemplaar van zijn herdenkingscompositie Pentameter een Wethouder Robin Hartogh- Heys.
Deze compositie is gebaseerd op de spreuk die, in bladgoud uitgevoerd , de koepel eveneens vier eeuwen siert.
Stads historicus Clemens Hogenstijn hield een boeiende en geestige toespraak over het onderwerp.
Voormalig Stadsbeiaardier Roel Smit onthulde een paneel met alle namen van de Deventer Stadsbeiaardiers
Het Ensemble Oude Muziek van de Leeuwenkuil o.l.v. Coert Bremmers speelde muziek uit deze periode.
Daarna toog het gezelschap naar buiten om in het milde najaarszonnetje te genieten van de première van Pentameter door de componist .
Afgesloten werd met een feestelijke borrel.
Burgemeester Heidema schreef voor de muziekuitgave een voorwoord.
Voorwoord Torenspreuk
De Lebuinustoren is de blikvanger van het schitterende stadsfront van Deventer. Vaak van verre al zichtbaar als een herkenbaar baken. De Grote of Lebuinuskerk vertelt als gebouw een deel van de geschiedenis van Deventer. Want Deventer en de Lebuinus die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De Grote Kerk zoals wij die nu kennen is gebouwd tussen 1450 en 1525, dus in een periode van 75 jaar. Een kleine honderd jaar nadat de kerk gereed was kreeg de toren in 1613 een door Hendrick de Keyser ontworpen lantaarn met een beiaard. Ook werd door het toenmalige gemeente bestuur een stadsbeiaardier aangesteld. Dat is dit jaar al 400 jaar geleden! Sindsdien is ook het geluid van de Lebuinus bekend en vertrouwd. Kenmerk van dingen die vertrouwd zijn is de vanzelfsprekende aanwezigheid daarvan. Het wordt zo gewoon dat de echte schoonheid en details ons soms ontgaan, tot dat het er niet meer is.
Onze stadsbeiaardier, Jan Willem Achterkamp, beklimt meerdere keren per week de toren om zoals hij het zelf zegt, zijn wijsjes over de stad te strooien , of om een rondleiding te verzorgen.
Waar wij met regelmaat de oude vertrouwde kerktoren zien vanuit verschillende perspectieven heeft hij met regelmaat het voorrecht om als het ware het spiegelbeeld daarvan te zien en vanaf de toren over de stad en ommelanden uit te kijken.
Achterkamp probeert dat wat hij ziet vaak via associatieve gedachten te vertalen naar muziek. Zo zette hij als Universiteitsbeiaardier van Nyenrode de kunstwerken van Pieter Kortekaas op muziek. Zo raakte hij onlangs geboeid door de vier spreuken die op de 400 jaar oude lantaarn van de Lebuinus staan. Op de koepel staan de woorden Fide Deo, Vigila, Consule, Fortis Age. Hetgeen betekent: Vertrouw op God, wees waakzaam en bedachtzaam, handel kloekmoedig. Zorgvuldig gekozen spreuken wellicht met de bedoeling de stad deze leefregels mee te geven. Het zijn spreuken die ook in deze tijd nog hout snijden en van betekenis voor de stad (kunnen) zijn.
Jan Willem Achterkamp heeft de spreuken op zich in laten werken ze vertaald naar muziek. Bij de torenspreuken ‘Vigila’ en ‘Consule’ (wees waakzaam en bedachtzaam) is het mooie dat je ze kunt spiegelen. Je kunt ze betrekken op dat wat er om je heen gebeurt maar ze ook reflecteren op jezelf. Spiegeltechnieken zijn volgens Achterkamp vaak een element in composities en worden hier dan ook nadrukkelijk toegepast in het muziekstuk.
Deventer is met recht een carillonstad. Bij de laatste restauratie in 2009 is dat nog eens onderstreept door 6 nieuwe klokken aan het carillon toe te voegen. Vanwege het feit dat de toren al vierhonderd jaar een carillon heeft ( weliswaar niet het huidige), komt in de Lebuïnuskerk een mooi bord te hangen met een overzicht van alle achttien stadsbeiaardiers die Deventer in die vier eeuwen heeft gehad met voldoende ruimte voor de komende eeuwen. Daarnaast is er een internationale concertserie met als thema 400 jaar carillonstad. Jan Willem Achterkamp zal onder andere werken uit om en nabij 1613 ten gehore brengen en natuurlijk worden ook de torenspreuken ten gehore worden gebracht. Ik hoop dat ze nog vaak over de stad zullen klinken en dat we de nuchtere wijsheden van de torenspreuken ter harte te nemen.
Ik wil Jan Willem Achterkamp van harte feliciteren met deze uitgave en hoop dat het ook vele andere beiaardiers in den lande mag aansporen de torenspreuken van de Lebuinus ten gehore te brengen
Andries Heidema
Burgemeester van Deventer
De componist schreef een inleiding op het stuk.
Voorwoord
In 1613, dat is dit jaar precies 400 jaar geleden, had Deventer , als belangrijke havenstad, de wind flink in de zeilen. Om dat te accentueren werd er op de bestaande vierkante vijftiende-eeuwse toren een achtkantige lantaarn geplaatst door niemand minder dan Hendrick de Keijser, stadsbouwmeester van Amsterdam. Behalve een bekroning van de toren, werd het vooral een bekroning van de stad. Tevens werd een beiaard aangeschaft van Wegewaert uit Kampen en werd een klokkenist ( beiaardier) aangesteld. Om het geheel nog meer te laten schitteren werd op de lijst van de koepel een spreuk in bladgoud aangebracht van Gualtherus Sylvanus, rector van de Latijnse School. Het is een z.g. pentameter, een klassieke versvorm. In al zijn diepzinnige wijsheid is het een soort levensregel voor goed burgerschap” Zo zijn onze manieren”
FIDE DEO
VIGILA
CONSULE
FORTIS AGE
Mw. J.C.J.C van Nooten, litt.class. drs te Deventer maakte er een zo letterlijk mogelijke vertaling van
Vertrouw op God ,
Wees waakzaam,
Ga te rade,
Handel als een dappere.
Een wat vrijere vertaling maakte Dr. M.E. Houck, de eerste directeur van Museum de Waag
Op God den Heer vertrouwen,
Uit waakzame ogen schouwen,
Verzinnen voor beginnen,
En kloeke daden minnen.
De tekst heeft mij geïnspireerd tot het maken van een compositie voor de beiaard van de Lebuinustoren en ik maak u graag deelgenoot van het proces dat tot dit resultaat geleid heeft.
Fide Deo
Voor dit deel heb ik de letters uit de titel gebruikt, die ook als notennaam voorkomen. In volgorde dus FDE, waarbij ik de volgorde veranderd heb in EFD. Voor sommigen vertrouwder klinkend als mi fa re.
Met dit motief begint het stuk op de lage klokken en klinkt getransponeerd nog een keer,waarbij de mi a.h.w. blijft hangen en schijnbaar toevallig samen klinkt met één van de andere tonen. Dit wekt de suggestie van luidklokken. Dan volgt een harmonisatie van het zich ontwikkelende thema, waarna deze harmonie “gebroken” wordt in een levendig middendeel in onregelmatige maatsoorten. Zoals het water klotst aan de oevers van de rivier. Het stuk sluit weer in éénstemmigheid af.
Vigila
Dit woord herbergt twee elementen in zich. Het naar buiten en naar binnen gerichte. Oftewel, houd de ander in de gaten, maar vooral jezelf.
Het stuk begint met twee tonen die een kleine terts vormen en voortdurend klinken, niet alleen als een soort onderstreping , maar ook als symbool van : houd je roer recht”. Ze symboliseren onze zintuigen ogen en oren. Daartegen klinken twee melodieën die exact elkaar’s spiegelbeeld zijn. Ook hier weer een bewegelijk tweede deel, dat afgesloten wordt met een vertraging van de eerste regel.
Consule
Net als bij Vigila vinden we hier een binnen- en een buitenkant. Het stuk begint luid, met een dichte samenklank, die allengs uitdunt, waarbij twee tonen ( ook weer een terts, maar nu een grote) a.h.w. komen bovendrijven . Het antwoord dat we zochten lag blijkbaar in de chaos verborgen. Ook hier weer melodieën die elkaar spiegelen: nu niet tegelijkertijd , maar na elkaar, afwisselend in het manuaal en het pedaal. De begintoon als ook de slottoon raken de lage Bes aan. Deze klok draagt de naam Vertrouwen. Het is te hopen dat we dat op de bodem van onze ziel vinden als we bij ons zelf te rade gegaan zijn.
Fortis Age
Als de vorige stappen goed doorlopen zijn is het tijd om dòòr te pakken.
Ook hier een motief dat samengesteld is uit notennamen in de spreuk. Namelijk F ,Es ,A , G en E. het stuk begint als een soort toccata op louter het pedaal gespeeld : zeer beweeglijk
(werk aan de winkel) met onregelmatige maatsoorten. Daarna volgt een korte ciacona met een zich herhalend basmotief, waarna het stuk besluit met het Fide Deo motief, maar nu gespeeld op de laagste klokken, waarmee we de toren “rond”zijn.
Jan Willem Achterkamp
Terwolde
Zomer 2013.
De bladmuziek( € 7,50) en de CD (€ 5,00) is – exclusief portokosten - via deze site te bestellen